XUYÊN SƠN
GIÁP
Squamatis
Vẩy Tê tê,
vẩy Trút
Vẩy
đã rửa sạch phơi hay sấy khô của con Tê tê ( Manis pentadactyla L.), họ Tê tê (Manidae)
Mô tả
Vẩy
tê tê rời thành mảnh dẹt, hình quạt xoè hay hình vỏ
hến, giữa dày, mép mỏng, rộng khoảng 1,5 – 4cm.
Mặt lưng màu đen hơi xanh bóng có nhiều vân
thẳng hình nan quạt, mép có ít vân vòng cung. Mặt trong màu
hơi nhạt hơn, nhẵn, ở giữa có
đường nổi hình nắp vung chữ V, đầu
nhọn, hướng tâm. Chất sừng, chắc, hơi dẻo,
hơi trong. Mùi hôi khó chịu, vị nhạt.
Phương pháp sắc ký
lớp mỏng (Phụ lục 5.4 ).
Bản
mỏng:
silica gel G
Dung
dịch thử:
Lấy 1g bột dược liệu thêm 60 ml cloroform (TT) đun hồi
lưu cáxh thuỷ trong 4 giờ, để nguội.
Lọc. Bốc hơi dịch lọc đến cạn, hoà
cắn trong 1 ml cloroform (TT), được
dung dịch thử.
Dung
dịch đối chiếu: Lấy 1 g bột Xuyên sơn
giáp (mẫu chuẩn), tiến hành chiết như dung
dịch thử.
Cách
tiến hành:
Chấm riêng biệt lên bản mỏng 10 ml mỗi dung
dịch thử và và dung dịch đối chiếu. Sau khi
khai triển, lấy bản mỏng ra khỏi bình sắc
ký, để bay hơi hết dung môi ở nhiệt
độ phòng. Phun lên bản mỏng hỗn hợp anhydrid acetic và acid sulfuric (9 : 1). Sấy ở 80 oC trong vài
phút.
Quan sát dưới ánh sáng
thường các vết trên sắc ký đồ có
được phải tương ứng về màu
sắc và giá trị Rf với các vết trên sắc
ký của dung dịch đối chiếu.
Quan sát ở ánh sáng có bước sóng 366 nm, các vết
phát quang trên sắc ký đồ có được phải
tương ứng về màu sắc và giá trị Rf
với các vết phát quang trên sắc ký của dung dịch
đối chiếu.
Độ
ẩm
Không
quá 13% ( Phụ lục 9.6, 1 g, 105 oC, 4 giờ).
Tạp
chất
Không
quá 4% (Phụ lục 12.11).
Chế biến
Bắt con Tê tê, lột lấy
cả tấm da nguyên vẩy, nhúng hoặc luộc trong
nước sôi, tách lấy vẩy, rửa sạch, phơi
hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.
Bào chế
Xuyên sơn giáp sống:
loại bỏ tạp chất, rửa sạch, sấy khô
ở nhiệt độ thấp.
Xuyên sơn giáp sao cách cát: Phân
loại vảy Tê tê theo cùng kích thước, cho cát đã
rửa sạch vào chảo, đun to lửa (lửa võ) cho
nóng, cho Xuyên sơn giáp vào, đảo đều cho
đến khi tất cả thuốc đã phồng giòn màu
vàng đều, lấy ra sàng loại bỏ cát và để
nguội. Giã dập trước khi dùng.
Thố xuyên sơn giáp: Phân
loại Xuyên sơn giáp có cùng kích cỡ.Cho cát đã rửa
sạch vào chảo, sao to lửa, thêm tiếp xuyên sơn
giáp sạch vào sao cho đến khi Xuyên sơn giáp phồng
giòn, sàng loại bỏ cát, nhúng hoặc vảy giấm vào
Xuyên sơn giáp nóng, sấy khô, giã dập trước khi
dùng.Dùng 3 kg giấm cho 10kg Xuyên sơn giáp.
Bảo quản
Nơi khô mát.
Tính vị, quy kinh
Hàm, hơi hàn. Quy vào các kinh can,
vị.
Công năng, chủ trị
Hoạt huyết khứ ứ,
thông tuyến sữa, tiêu sưng bài mủ, trừ phong kinh
lạc. Chủ trị: Kinh bế, kết cục ở
bụng, mất sữa, mụn nhọt, phong tê thấp.
Cách dùng, liều lượng
Ngày 6 - 9 g, (sắc) dạng
bột sau khi đã chế. Hoặc 1 - 2 g thuốc tán/lần
Kiêng kỵ
Không nên dùng cho phụ nữ có
thai, mụn nhọt đã phá miệng, người hư
nhược.